Grzywna a mandat – czym się różnią?

Grzywna a mandat

W nomenklaturze prawnej często spotyka się wyrażenia, które wydają się synonimami, jednak w praktyce mają różne znaczenia i zastosowania. Podobnie jest w przypadku grzywny i mandatu. Wiele osób używa tych pojęć zamiennie, co z punktu widzenia prawnego i praktycznego jest błędem.

Za co grozi grzywna, a za co mandat?

Mandaty karne są nakładane przez policję lub inne uprawnione służby za pospolite wykroczenia, których okoliczności nie budzą wątpliwości.

Z kolei grzywna jest karą nakładaną przez sąd (w drodze postępowania sądowego) za poważniejsze naruszenia prawa.

Szczegóły dotyczące grzywien i mandatów opisujemy w dalszej części artykułu.

Grzywna jest formą kary o charakterze majątkowym, czyli w potocznym rozumieniu – karą finansową.

Zgodnie z polskim prawem, grzywna może zostać nałożona w wyniku popełnienia:

• przestępstwa;
• przestępstwa skarbowego;
• wykroczenia;
• wykroczenia skarbowego.

W kontekście ruchu drogowego możemy mówić o przestępstwach i wykroczeniach. Przepisy dotyczące przestępstw zostały ujęte w Kodeksie karnym, natomiast przepisy dotyczące wykroczeń – w Kodeksie wykroczeń.

Podstawa prawna (przestępstwa)

Zgodnie z art. 33 Kodeksu karnego, w przypadku popełnienia przestępstwa – „grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki”. O liczbie stawek oraz ich wysokości decyduje sąd, biorąc pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Przykład przestępstwa, za które grozi kara grzywny:

Art. 179. Kto wbrew szczególnemu obowiązkowi dopuszcza do ruchu pojazd mechaniczny albo inny pojazd w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym lub dopuszcza do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nieposiadającą wymaganych uprawnień, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Podstawa prawna (wykroczenia)

Polskie prawo przewiduje kary w postaci grzywien głównie za wykroczenia. W przypadku przestępstw są to najczęściej kary ograniczenia lub pozbawienia wolności).

Kwestię grzywien za wykroczenia precyzuje już pierwszy artykuł Kodeksu wykroczeń: „Odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany”.

Zgodnie z art. 24. Kodeksu wykroczeń, w przypadku popełnienia wykroczenia – „grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

Zgodnie z art. 24. § 1a Kodeksu wykroczeń, grzywna za niektóre wykroczenia może osiągnąć wysokość 30 000 złotych. Oto przykłady takich sytuacji:

• spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym;
• prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu;
• niezatrzymanie się do kontroli drogowej;
• prowadzenie pojazdu bez uprawnień;
• objeżdżanie zapór na przejeździe kolejowym.

W polskim systemie prawnym grzywny za wykroczenia mogą być nakładane zarówno przez uprawnione organy (np. policję, straż miejską) w formie mandatów karnych, jak i przez sądy w postępowaniu sądowym. Kodeks wykroczeń (KW) oraz Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (KPW) regulują te kwestie.

Mandat jest rodzajem grzywny, określanej w przepisach jako „grzywna w drodze mandatu karnego”. Przepisy dotyczące postępowania mandatowego reguluje Rozdział 17 KPW (Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia).

Mandat karny ma charakter wychowawczy. Nakładany jest w sytuacjach, które nie budzą wątpliwości co do sprawcy wykroczenia oraz okoliczności zdarzenia. Taki tryb postępowania odciąża sądy, które nie muszą wydawać postanowień w sprawach mniejszej wagi – typowych, nagminnych (chyba że sprawca odmówi przyjęcia mandatu karnego – wówczas organ nakładający mandat, np. policja, kieruje wniosek o ukaranie do sądu).

Zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia, maksymalna wysokość mandatu karnego (grzywny w drodze mandatu karnego) wynosi 5000 złotych (lub 6000 zł w przypadku zsumowania wykroczeń).

Różnica: mandat a grzywna

Różnice między grzywną a mandatem można rozpatrywać pod kątem trzech kwestii:

• podmiotów uprawnionych do nałożenia mandatu/grzywny;
• procedury nakładania mandatu/grzywny oraz ich egzekucji;
• zakresu i wysokości mandatu/grzywny.

Podmioty uprawnione

W tym przypadku różnica jest klarowna: grzywnę nakłada sąd, natomiast grzywnę w drodze mandatu karnego nakładają uprawnione organy. Zgodnie z art. 95. § 1: „Postępowanie mandatowe prowadzi Policja albo inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi”.

Rodzaje podmiotów uprawnionych do nakładania grzywien w formie mandatów karnych zależą od rodzaju wykroczenia. W przypadku wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji organami uprawnionymi do nakładania mandatów są policja, straż miejska oraz Inspekcja Ruchu Drogowego.

Dokładny zakres uprawnień poszczególnych organów do nakładania konkretnych mandatów regulują ustawy lub rozporządzenia.

Procedury nakładania i egzekucji mandatów

Kara grzywny orzekana jest przez sąd, natomiast kara grzywny w drodze mandatu karnego nakładana jest przez uprawniony organ, np. policję czy straż miejską.

Warto zauważyć, że „funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego” może ją nałożyć wyłącznie w konkretnych przypadkach:

• gdy sprawca wykroczenia został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia;
• gdy sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, ale nie zachodzi wątpliwość co do jego winy, a wykroczenie zostało stwierdzone za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, czyli np. fotoradaru.

Mandat karny może być nałożony w trzech formach:

• mandatu kredytowanego – do opłacania w ciągu 7 dni, np. przez Internet lub w placówce pocztowej;
• mandatu zaocznego – przesyłanego pocztą na adres sprawcy, kiedy sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku, ale nie zachodzi wątpliwość co do jego winy (nieprawidłowe parkowanie, zdjęcie z fotoradaru itp.);
• mandatu wydawanego ukaranemu – do opłacenia natychmiast po nałożeniu w formie gotówkowej lub bezgotówkowej (dotyczy wyłącznie osób, które czasowo przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nie mają stałego miejsca zamieszkania albo pobytu).

Zgodnie z art. 100 § 12. KPW: „Ściąganie grzywny nałożonej w drodze mandatu karnego następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji”.

Zakres i wysokość mandatów

Dokładne kwoty za poszczególne rodzaje wykroczeń komunikacyjnych precyzuje Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń, znane popularnie jako taryfikator mandatów.

Grzywna jest nakładana przez sąd w ramach postępowania sądowego. Wniosek o ukaranie kieruje do sądu policja, po uprzednim przeprowadzeniu czynności wyjaśniających. Następnie policja sporządza wniosek o ukaranie, który jest przesyłany do sądu. Sąd podejmuje decyzję na podstawie zebranych materiałów dowodowych i w razie uznania winy obwinionego nakłada grzywnę.

Jeżeli za konkretne wykroczenie jest przewidziana kara grzywny i jeżeli zdaniem sądu jest to kara wystarczająca, a wina obwinionego nie budzi wątpliwości, wówczas sąd wydaje wyrok nakazowy, który zobowiązuje obwinionego do uiszczenia grzywny. W tym przypadku postępowanie sądowe odbywa się bez udziału stron.

Nałożenie mandatu karnego (grzywny w drodze mandatu karnego) odbywa się w drodze postępowania mandatowego. Zwykle takie postępowanie prowadzi policja, rzadziej inne organy: straż miejska lub Inspekcja Ruchu Drogowego.

Postępowanie mandatowe może zakończyć się w dwojaki sposób:

• przyjęciem mandatu przez sprawcę wykroczenia;
• odmową przyjęcia mandatu przez sprawcę wykroczenia – wówczas policja (lub inny organ nakładający mandat) kieruje wniosek o ukaranie do sądu.

Istnieje możliwość odwołania się od mandatu, nawet po jego przyjęciu. W tym celu, w ciągu 7 dni od przyjęcia mandatu należy złożyć wniosek do sądu rejonowego o jego uchylenie. Po rozpoznaniu sprawy, sąd wyda decyzję o uchyleniu bądź odmowie uchylenia mandatu.

Konsekwencje za nieuiszczenie grzywny reguluje art. 25 Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z nim, jeżeli egzekucja grzywny jest bezskuteczna, sąd może zamienić karę grzywny na prace społeczne, orzekając jednocześnie ich rodzaj i czas trwania.

Za uchylanie się od zapłaty grzywny lub wykonywania prac społecznych grozi zastępcza kara aresztu. Zgodnie z przepisami, jeden dzień zastępczej kary aresztu jest równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych. Kara zastępcza aresztu może wynosić maksymalnie 30 dni aresztu.

Konsekwencje nieuiszczenia mandatu

Odmówienie przyjęcia mandatu karnego przez sprawcę wykroczenia skutkuje przekazaniem sprawy do rozpatrzenia przez sąd.

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku uchylenia się od zapłaty mandatu w wyznaczonym terminie. Brak zapłaty mandatu w wyznaczonym terminie jest interpretowany na równi z odmową jego przyjęcia, co oznacza wszczęcie postępowania sądowego.

Jeśli sąd udowodni winę sprawcy, będzie on musiał zapłacić nie tylko kwotę mandatu, ale również dodatkową grzywnę (jeżeli sąd tak postanowi), a także pokryć koszty sądowe.

Wykroczenia drogowe w Polsce są regulowane przez Kodeks wykroczeń oraz ustawy związane z ruchem drogowym.

Oto przykłady wykroczeń drogowych, za które grozi grzywna lub mandat:

• przekroczenie dozwolonej prędkości;
• przejazd na czerwonym świetle;
• nieprawidłowe wyprzedzanie;
• nieprawidłowe parkowanie;
• nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu;
• prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu; 
• używanie telefonu podczas jazdy.

Należy pamiętać, że za niektóre wykroczenia drogowe grozi kara w kilku formach, np. grzywna i areszt jednocześnie. Na przykład za prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu grozi kara grzywny, kara aresztu, a także zakaz prowadzenia pojazdów.

Podstawą do uniknięcia kar pieniężnych za wykroczenia jest przestrzeganie przepisów ruchu drogowego. Można wymienić kilka dobrych praktyk, których należy przestrzegać:

• regularnie obserwuj znaki drogowe i dostosowuj prędkość do obowiązujących ograniczeń;
• dostosowuj styl jazdy do warunków panujących na drodze, w tym warunków pogodowych;
• bezwzględnie unikaj prowadzenia pojazdu po spożyciu alkoholu;
• skupiaj się na jeździe – unikaj korzystania z telefonu;
• dbaj o bezpieczeństwo własne oraz współpasażerów – zapinaj pasy bezpieczeństwa, a dzieciom zapewnij dostosowane foteliki samochodowe.

Poruszając się po drogach, powinieneś robić to bezpieczenie i odpowiedzialnie, by uniknąć otrzymania grzywny lub mandatu. Dodatkowo musisz pamiętać o wykupieniu obowiązkowego ubezpieczenia OC. Dzięki temu unikniesz kary za brak ochrony ubezpieczeniowej, przewidzianej w zapisach ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. To właśnie dzięki OC osoba poszkodowana w kolizji drogowej może liczyć na uzyskanie odszkodowania. 

Warto także rozważyć dodatkowe ubezpieczenia, takie jak Autocasco, Smart Casco, Assistance czy NNW, które zapewniają wsparcie finansowe w razie nieoczekiwanych zdarzeń losowych. Ubezpieczenia te mogą być przydatne w sytuacjach, gdy samochód ulegnie uszkodzeniu, kradzieży, czy awarii.

Sprawdź wysokość składek ubezpieczenia, korzystając z kalkulatora na stronie www.link4.pl lub skontaktuj się bezpośrednio z LINK4 pod numerem 22 444 44 23, lub umów się na rozmowę bezpośrednio z Agentem ubezpieczeniowym.

Szczegółowe informacje o produktach, limitach i wyłączeniach, a także OWU dostępne są na stronie www.link4.pl.

Sprawdź też: Rejestracja samochodu Lublin, Rejestracja samochodu Katowice

Grzywna, w odróżnieniu od mandatu karnego, jest nakładana przez sąd w ramach postępowania sądowego. Mandat karny jest nakładany przez organy ścigania (np. policję) za drobniejsze wykroczenia, a grzywna jest stosowana jako kara przez sąd w bardziej poważnych sprawach.

Czy policja może nałożyć grzywnę?

Policja może nałożyć mandat, czyli grzywnę w drodze mandatu karnego. Grzywna jako taka jest nakładana wyłącznie przez sąd, w drodze postępowania sądowego.

Czy mandat można zamienić na grzywnę?

Nie ma podstaw do zamiany mandatu na grzywnę. Co do zasady, mandat jest „łagodniejszą” formą kary niż grzywna, ponieważ nakładany jest w formie postępowania mandatowego za pospolite wykroczenia. Po opłaceniu mandatu postępowanie mandatowe zostaje zakończone. Z kolei grzywna jest nakładana w drodze postępowania sądowego, za wykroczenia wyższej wagi.

Jakie są możliwości odwołania od mandatu?

Po przyjęciu mandatu możesz się od niego odwołać w ciągu 7 dni, składając wniosek o uchylenie mandatu do sądu rejonowego. Po rozpoznaniu sprawy sąd może uchylić mandat lub odmówić jego uchylenia. Nie przysługuje prawo do odwołania się od postanowienia sądu w tej sprawie.

Czy grzywna i mandat mogą być nakładane jednocześnie za to samo wykroczenie?

Nie. Za wykroczenie grozi albo grzywna, albo mandat – w zależności od rodzaju wykroczenia oraz okoliczności jego popełnienia. Grzywna grozi za wykroczenia wyższej wagi, natomiast mandat karny nakładany jest za wykroczenia pospolite, nagminne.

Do jakiej kwoty jest grzywna?

Zasadniczo grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych, ale w szczególnych przypadkach kwota grzywny może wynieść nawet 30 000 złotych, np. za spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu lub niezatrzymanie się do kontroli drogowej.

Źródła:

1. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970880553/U/D19970553Lj.pdf
2. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19710120114/U/D19710114Lj.pdf
3. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011061148/U/D20011148Lj.pdf
4. https://csp.edu.pl/csp/e-biblioteka/1184,Materialy-Dydaktyczne.html
5. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/ByKeyword.xsp?key=mandaty%20karne
6. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001256
7. https://mazowiecka.policja.gov.pl/wsi/aktualnosci/78630,Areszt-za-niezaplacona-grzywne-Jak-i-kiedy.html